سیستم اطفاء حریق کتابخانه به عنوان یکی از سیستم‌های ایمنی حیاتی، نقش مهمی در حفاظت از منابع فرهنگی، علمی و تاریخی ایفا می‌کند. کتابخانه‌ها به دلیل ساختار و محتوای قابل احتراق خود، مانند کتاب‌ها، مجلات و تجهیزات چوبی، همواره در معرض خطر آتش‌سوزی قرار دارند. وجود نقص‌های الکتریکی، زیرساخت‌های قدیمی و خطای انسانی، خطر وقوع آتش را افزایش می‌دهد و می‌تواند به خسارات جبران‌ناپذیری منجر شود. از این رو، طراحی و پیاده‌سازی سیستم‌های اطفاء حریق موثر و تخصصی برای کتابخانه‌ها، نقشی اساسی در کاهش این ریسک و حفاظت از میراث ارزشمند فرهنگی و علمی دارد.
اهمیت ایمنی در برابر آتش در کتابخانه ها
آتش سوزی در کتابخانه می تواند پیامد های فاجعه باری داشته باشد، علاوه بر تخریب امکانات آن و هزینه های هنگفت مالی، تأثیرات فرهنگی و اجتماعی عمیقی را نیز به همراه دارد .بسیاری از کتابخانه ها نیز دارای مجموعه ای از کتاب ها، نسخه های خطی و… با قدمت چندصد ساله هستند که در صورت نابودی قابل بازیابی نیستند؛ به همین دلیل اجرای اقدامات ایمنی قوی در برابر آتش برای محافظت از تاریخ و میراث فرهنگی ضروری است.
اجزای کلیدی سیستم اطفاء حریق کتابخانه
پس از اینکه سیستم اعلام حریق مانند دتکتور های دود، شعله، حرارت و… وجود دود یا آتش را شناسایی کردند، سایر سیستم اعلام حریق نیز جهت اطلاع رسانی و تخلیه سریع کتابخانه به طور خودکار فعال می شوند. در این میان سیستم اطفاء حریق مهمترین وظیفه را برای کنترل وضعیت بحرانی تا رسیدن نیرو های امداد دارد.
برخی از دستگاه های سیستم اطفای حریق عبارت است از:
خاموش کننده‌ها
با توجه به طبقه بندی آتش ها، کاغذ در طبقه A قرار می گیرد به همین جهت سیستم اطفاء حریق کتابخانه باید متکشل از خاموش کننده های مناسب این طبقه باشد. از میان انواع خاموش کننده ها، خاموش کننده آبی و فوم(کف) برای کتابخانه ها مناسب تر هستند.
خاموش کننده آبی(Water Fire Extinguisher): یکی از انواع خاموش کننده های آتش نشانی است که از ساده ترین و کم خطرترین کپسول های اطفای حریق به شمار می رود. برخلاف آنچه بسیاری از مردم معتقدند از این خاموش کننده ها نمی توان برای بسیاری از انواع مختلف آتش سوزی استفاده کرد به طور مثال در آتش سوزی های الکتریکی بی استفاده هستند زیرا آب یک رسانای الکتریسیته است و به همین دلیل در صورت استفاده از خاموش کننده آبی می تواند باعث آسیب های شدید تر شود. بنابراین به طور کلی برای مقابله با آتش سوزی ناشی از کاغذهای مشتعل، چوب، لاستیک، پلاستیک جامد و مبلمان نرم، میتوان از این نوع خاموش کننده ها استفاده کرد. از مزایای آنها میتوان به مقرون به صرفه بودن از لحاظ قیمت و استفاده ساده و آسان از آن اشاره کرد.
خاموش کننده های فومی(Foam fire extinguisher): با توجه به اینکه کتابخانه‌ها مملو از کاغذ و مواد قابل اشتعال هستند، استفاده از خاموش‌کننده‌های فومی می‌تواند به سرعت از گسترش آتش جلوگیری کند و با کاهش حرارت و ایجاد لایه‌ای محافظ، اکسیژن را از آتش جدا کرده و آن را مهار کند. با این حال، به دلیل وجود تجهیزات الکتریکی همچون کامپیوتر و سیستم‌های روشنایی در کتابخانه‌ها، باید دقت کرد که از این خاموش‌کننده‌ها در نزدیکی این تجهیزات استفاده نشود، زیرا ترکیب آب در کف ممکن است خطر برق‌گرفتگی ایجاد کند.
همچنین بخوانید: فوم آتش نشانی AFFF
اسپرینکلر ها
یکی از متداول ترین سیستم های اطفاء حریق که در کتابخانه ها استفاده می شوند، اسپرینکلر های مبتنی بر آب هستند. این دستگاه متشکل از شبکه ای از لوله های حساس به گرما بوده و هنگامی که آتش‌سوزی رخ می‌دهد، گرمای ناشی از شعله‌ها، باعث شکستن شدن سرهای آبپاش و باز شدن آنها می شود تا آب را روی ناحیه مورد نظر رها کند. جریان آب از اسپرینکلر ها به مهار حریق، خنک کردن محیط اطراف و جلوگیری از گسترش آن به سایر قسمت های کتابخانه کمک می کند.این سیستم به دلیل مقرون به صرفه بودن به طور گسترده در کتابخانه ها استفاده می شود. علاوه بر این، سیستم های اسپرینکلر مدرن را می توان با سیستم های اعلام حریق ادغام کرد و تا با نظارت از راه دور، آتش را حتی پیش از رسیدن نیرو های آتش نشانی مهار کند.
آمادگی های قبل از وقوع حوادث
آمادگی برای پیشگیری و مقابله با حوادث آتش‌سوزی در کتابخانه‌ها شامل چندین اقدام اساسی است که به حفاظت از منابع ارزشمند و افراد حاضر کمک می‌کند. این آمادگی‌ها عبارت‌اند از:
- آموزش کارکنان و بازدیدکنندگان: کارکنان باید در دوره‌های آموزشی نحوه استفاده از خاموش‌کننده‌های دستی، شناسایی علائم اولیه حریق، و اقدام به تخلیه ایمن را فرا بگیرند. همچنین، بازدیدکنندگان باید با دستورالعمل‌های اولیه ایمنی و مسیرهای خروج اضطراری آشنا شوند تا در شرایط اضطراری بدون تأخیر تخلیه شوند.
- بازرسی منظم تجهیزات: تمام تجهیزات ایمنی، شامل خاموش‌کننده‌ها، سیستم‌های اعلام حریق، و دستگاه‌های برقی، باید به‌طور منظم بازرسی و نگهداری شوند. این بازرسی‌ها به شناسایی خرابی‌ها، تعویض تجهیزات قدیمی و اطمینان از عملکرد درست تجهیزات کمک می‌کند و احتمال نقص‌های فنی در مواقع بحرانی را کاهش می‌دهد.
- برنامه تخلیه اضطراری: ایجاد و تمرین برنامه‌ای که شامل مسیرهای خروج مشخص و محل‌های تجمع ایمن باشد، به کارکنان و بازدیدکنندگان کمک می‌کند که در صورت وقوع حریق بدون سردرگمی و به سرعت از ساختمان خارج شوند. تمرینات منظم این برنامه باعث آمادگی بیشتر و واکنش بهتر در زمان واقعی می‌شود.
- کاهش مواد قابل اشتعال: مواد قابل اشتعال (مانند مقوا، کاغذ و مواد شیمیایی) باید در مکان‌های مناسب و دور از منابع حرارتی یا برقی نگهداری شوند. همچنین رعایت فاصله کافی بین منابع برق و قفسه‌های کتاب به جلوگیری از آتش‌سوزی کمک می‌کند. استفاده از تجهیزات ایمن و مقاوم در برابر حرارت در ذخیره‌سازی منابع کتابخانه‌ای نیز توصیه می‌شود.
نتیجه‌گیری
اطفای حریق در کتابخانه‌ها، به دلیل اهمیت بالای منابع علمی، فرهنگی و تاریخی موجود در آنها، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و آمادگی کامل است. استفاده از تجهیزات مناسب اطفا، آموزش مستمر کارکنان و بازدیدکنندگان، و همچنین پیاده‌سازی برنامه‌های تخلیه و کاهش ریسک، از جمله اقدامات حیاتی هستند که می‌توانند از گسترش آتش‌سوزی جلوگیری کنند و خسارات جانی و مالی را به حداقل برسانند. مدیریت اصولی خطرات و توجه به جزئیات ایمنی نه تنها از ارزشمندترین منابع محافظت می‌کند، بلکه امنیت و آرامش خاطر کاربران و کارکنان را نیز تضمین می‌نماید.
