مکانیزم عملکرد فوم

در سیستم اطفا حریق فوم به‌طور همزمان از چندین مکانیزم برای خاموش کردن حریق استفاده می شود. این مکانیزم‌ها شامل خنک‌سازی، جداسازی، مهار بخارات قابل اشتعال، و خفه‌سازی است که هر یک از این فرآیندها به‌صورت جداگانه و در ترکیب با یکدیگر در خاموش‌کردن حریق موثر هستند. در ادامه به بررسی دقیق‌تر مکانیزم عملکرد فوم در حوادث آتش‌سوزی می‌پردازیم.

سیستم اطفا حریق فوم چیست؟

فوم به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل اطفا حریق برای مایعات قابل اشتعال و سوخت‌های هیدروکربنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مکانیزم عملکرد فوم در این سیستم‌ها به‌طور هم‌زمان شامل چندین فرآیند است که در نهایت منجر به خاموشی آتش می‌شود. سیستم اطفا حریق فوم در مقایسه با عوامل اطفا حریق سنتی مانند آب، مواد شیمیایی خشک و CO2 کارایی بیشتری دارد.

فوم اطفا حریق یک توده پایدار از حباب‌های پر از هوا است که چگالی کمتری نسبت به روغن، بنزین یا آب دارد و از سه جزء اصلی تشکیل شده است: آب، محلول فوم (Foam Concentrate) و هوا. این سه جزء وقتی به نسبت‌های صحیح مخلوط می‌شوند، یک لایه محافظ به نام “پتو فوم” ایجاد می‌کنند که سطح سوخت یا مایع اشتعال‌زا را می‌پوشاند.

انواع مکانیزم عملکرد فوم

خنک‌سازی (Cooling)

یکی از اولین مراحل در خاموش‌کردن آتش، کاهش دمای سطح سوخت و محیط است. فوم اطفا حریق حاوی درصد زیادی آب است. وقتی فوم به سطح آتش‌سوزی پاشیده می‌شود، آب موجود در فوم از طریق تبخیر به کاهش دمای محیط کمک می‌کند. این کاهش دما باعث می‌شود که:

• حرارت احتراق کاهش یابد: بدون وجود دمای کافی، فرآیند احتراق نمی‌تواند ادامه یابد.
• جلوگیری از تبخیر بیشتر سوخت: بسیاری از سوخت‌های مایع مانند بنزین و نفت با افزایش دما، بخارات بیشتری تولید می‌کنند که باعث گسترش آتش می‌شود. خنک‌سازی با فوم این فرآیند را کند یا متوقف می‌کند.

این ویژگی به ویژه در حریق‌های گسترده با دمای بالا مؤثر است و از افزایش حرارت و گسترش سریع آتش جلوگیری می‌کند.

جداسازی منبع شعله از سطح سوخت (Separation)

فوم با ایجاد یک لایه فیزیکی بین آتش و سطح سوخت، باعث جدا شدن شعله و منبع حرارت از سوخت می‌شود. این عمل به چندین روش انجام می‌شود:

• پوشش‌دهی سطح: فوم به صورت یک لایه یکنواخت و ضخیم بر روی سطح سوخت پخش می‌شود. این لایه مانع از تماس مستقیم شعله با سطح سوخت می‌شود.
• مسدود کردن اکسیژن: برای ادامه احتراق، حضور اکسیژن ضروری است. فوم به‌طور مؤثری جریان اکسیژن را به سطح سوخت قطع کرده و از ایجاد واکنش‌های احتراقی جدید جلوگیری می‌کند.

این جداسازی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مکانیزم عملکرد فوم است که در حریق‌های مایعات قابل اشتعال بسیار مؤثر است.

بیشتر بخوانید: فوم آتش نشانی AFFF چیست و چه کاربردی دارد؟

مهار بخارات قابل اشتعال (Vapor Suppression)

یکی از مشکلات اصلی در خاموش کردن آتش‌های مایعات قابل اشتعال، انتشار بخارات از سطح سوخت است. این بخارات به راحتی با هوا مخلوط شده و دوباره شعله‌ور می‌شوند. فوم با تشکیل یک پتو محافظ، از آزاد شدن بخارات از سطح سوخت جلوگیری می‌کند. این فرآیند به چندین شکل عمل می‌کند:

• ایجاد یک لایه محافظ روی سوخت: فوم به‌طور موثری سطح سوخت را مهر و موم می‌کند، که باعث می‌شود بخارات نتوانند از سطح سوخت خارج شوند.
• مهار انتشار بخار: فوم با فشار پایین سطح سوخت را می‌پوشاند و از تماس بخارات با هوا جلوگیری می‌کند.

مهار بخار یکی از اصلی‌ترین دلایل موفقیت فوم در خاموش‌کردن حریق‌های هیدروکربنی است. زیرا بخارات قابل اشتعال به‌شدت واکنش‌پذیر هستند و در صورت انتشار می‌توانند به سرعت باعث شعله‌ور شدن آتش شوند.

خفه‌سازی (Smothering)

فوم با پوشاندن کامل سطح آتش، مانند یک پتو عمل کرده و جریان اکسیژن به شعله‌ها را قطع می‌کند. این پتو فوم به روش‌های زیر عمل می‌کند:

• قطع جریان هوا: فوم به عنوان یک مانع فیزیکی عمل می‌کند و از ورود اکسیژن به منطقه احتراق جلوگیری می‌کند. بدون اکسیژن، احتراق متوقف می‌شود.
• ایجاد لایه‌ای از حباب‌های هوا: مکانیزم عملکرد فوم باعث می‌شود که یک لایه ضخیم از هوا و آب بر روی آتش قرار بگیرد و این لایه جلوی گسترش شعله‌ها را می‌گیرد.

این مکانیسم مخصوصاً در آتش‌سوزی‌هایی که به دلیل کمبود اکسیژن خاموش می‌شوند، مؤثر است و از شعله‌ور شدن مجدد آتش جلوگیری می‌کند.

انواع سیستم اطفا حریق فوم

فوم پروتئینی

این نوع فوم از پروتئین‌های طبیعی تولید می‌شود و به‌دلیل مقاومت بالا در برابر حرارت و ماندگاری طولانی‌مدت، معمولاً در صنایع نفت و پتروشیمی کاربرد دارد.

فوم شیمیایی

این نوع فوم بر پایه مواد شیمیایی سنتزی مانند سورفکتانت‌های هیدروکربنی تولید می‌شود. فوم‌های شیمیایی به سرعت گسترش می‌یابند و در مقابل آتش‌های ناشی از مایعات هیدروکربنی عملکرد بهتری دارند.

فوم AFFF (Aqueous Film Forming Foam)

این نوع فوم با ایجاد یک لایه آب‌مانند بر روی سطح سوخت، از گسترش آتش جلوگیری می‌کند. AFFF برای مقابله با حریق‌های هیدروکربنی بسیار کارآمد است و در فرودگاه‌ها و مخازن ذخیره‌سازی سوخت استفاده می‌شود.

فوم AR-AFFF (Alcohol-Resistant AFFF)

این فوم به‌طور خاص برای مقابله با سوخت‌های محلول در آب مانند الکل طراحی شده است. AR-AFFF یک لایه محافظ تشکیل می‌دهد که مانع از تخریب فوم توسط سوخت می‌شود.

فوم‌های با انبساط پایین، متوسط و بالا

این دسته‌بندی بر اساس نسبت انبساط فوم انجام می‌شود. فوم‌های با انبساط پایین (نسبت 2 به 1 تا 20 به 1) برای محیط‌های باز، و فوم‌های با انبساط بالا (نسبت 200 به 1 و بالاتر) برای فضاهای بسته مانند انبارها و مخازن استفاده می‌شوند.

مواد تشکیل‌دهنده فوم

فوم اطفا حریق از سه ماده اصلی تشکیل شده است:

• آب: به عنوان پایه‌ی اصلی فوم، برای خنک‌کردن و رقیق‌سازی محلول فوم استفاده می‌شود.
• کنسانتره فوم (Foam Concentrate): این ماده‌ی مایع است که وقتی با آب مخلوط شود، محلول فوم را تشکیل می‌دهد. غلظت‌های مختلفی از این ماده وجود دارد، مانند 1%، 3% یا 6%، که هر کدام میزان متفاوتی از فوم را تولید می‌کنند.
• هوا: با ترکیب آب و کنسانتره فوم در دستگاه‌های تخلیه، هوا وارد محلول شده و حباب‌های فوم را ایجاد می‌کند.

مزایای استفاده از سیستم اطفا حریق فوم

1. قدرت بالای مهار آتش: فوم در برابر حریق‌های مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، نفت و الکل‌ها بسیار مؤثر است. به‌خصوص فوم‌های مخصوص (مانند AR-AFFF) برای خاموش‌کردن سوخت‌های محلول در آب مانند الکل طراحی شده‌اند.
2. پوشش‌دهی سریع و وسیع: فوم به سرعت گسترش می‌یابد و سطح بزرگی از سوخت یا مواد آتش‌زا را پوشش می‌دهد، که این موضوع از گسترش سریع آتش جلوگیری می‌کند.
3. جلوگیری از شعله‌ور شدن مجدد (Reflash): یکی از ویژگی‌های کلیدی مکانیزم عملکرد فوم این است که از شعله‌ور شدن مجدد سوخت جلوگیری می‌کند.
4. سازگاری با محیط زیست: برخی از انواع فوم‌ها، به‌ویژه فوم‌های پروتئینی، سازگار با محیط زیست هستند و در مقایسه با دیگر عوامل شیمیایی اثرات مخرب کمتری بر طبیعت دارند.
5. کاربرد در شرایط مختلف: فوم‌های اطفا حریق در محیط‌های مختلف از جمله انبارها، صنایع پتروشیمی، فرودگاه‌ها و حتی کشتی‌ها به خوبی عمل می‌کنند.

نتیجه‌گیری

با توجه به عوامل چندگانه‌ای که در مکانیزم عملکرد فوم برای خاموش کردن آتش وجود دارد، می‌توان گفت که فوم یکی از کارآمدترین عوامل اطفا حریق است. این ماده یکی از بهترین و کارآمدترین عوامل اطفا حریق برای حوادثی است که با مایعات قابل اشتعال سروکار دارند. خنک‌سازی، جداسازی منبع آتش از سوخت، مهار بخارات و خفه‌سازی همه در کنار هم، کارایی فوم را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهند و آن را به یک ابزار قدرتمند در مدیریت حریق تبدیل می‌کنند.